W arkuszu organizacji pracy szkoły dyrektor planuje m.in. ile godzin będzie miał do rozdysponowania w przyszłym roku szkolnym. Jeżeli zmniejsza się liczba oddziałów, zmienia plan nauczania lub dochodzi do częściowej likwidacji szkoły, w maju musi podjąć kroki zmierzające do rozwiązania stosunków pracy lub ograniczenia etatów.

Ograniczenie wymiaru zajęć możliwe jest wyłącznie z przyczyn „organizacyjnych”. Przed złożeniem nauczycielowi propozycji ograniczenia wymiaru zajęć dyrektor szkoły musi ustalić możliwość uzupełnienia tego wymiaru przez nauczyciela w innej szkole. Jednak decyzja w sprawie nałożenia na nauczyciela obowiązku uzupełnienia wymiaru zajęć w innej szkole należy do kompetencji organu prowadzącego szkołę.

Ograniczenie wymiaru z przyczyn organizacyjnych

Zmniejszenie pełnego wymiaru zajęć nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania dopuszczalne jest tylko w ściśle określonych sytuacjach. Oznacza to, że dyrektor szkoły może obniżyć wymiar zajęć nauczyciela, tylko gdy z powodu:

częściowej likwidacji szkoły albo
zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub
zmian planu nauczania

nie ma możliwości zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć oraz gdy nie istnieją też warunki do uzupełnienia tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych w innej szkole.

Zdaniem Sądu Najwyższego

„Ograniczenie pełnego wymiaru zajęć nauczyciela mianowanego, poza sytuacjami określonymi w art. 22 Karty Nauczyciela, jest niedopuszczalne”.

Bez wpływu na podstawę zatrudnienia

Nauczyciel, który wyraził zgodę na ograniczenie wymiaru zajęć, nadal pozostaje w zatrudnieniu na podstawie mianowania. W tym przypadku, mimo że nie realizuje pełnego wymiaru zajęć, nie zmienia się forma jego zatrudnienia. Stosunek pracy z mianowania nie ulega przekształceniu w zatrudnienie na podstawie umowy o pracę. Karta Nauczyciela przewiduje jedynie sytuację odwrotną, tj. przekształcenie umowy o pracę w mianowanie, jeżeli w trakcie zatrudnienia nauczyciel spełnia warunki do zatrudnienia na tej podstawie.

Nowa organizacja ustalana na dany rok

Dyrektorzy często mają wątpliwości przez jaki okres obowiązuje ograniczenie wymiaru zajęć. Karta Nauczyciela nie zawiera precyzyjnych zapisów w tym zakresie, jednak przyjąć należy, że zgoda nauczyciela dotyczy określonego roku szkolnego. Ograniczenie bowiem możliwe jest tylko z powodu częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć. Organizacja pracy szkoły jest ustalana na każdy rok szkolny w arkuszu organizacyjnym, zatwierdzanym przez organ prowadzący. Dyrektor może jednorazowo zaproponować nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania ograniczenie etatu w danym roku szkolnym. Jeżeli w kolejnym roku szkolnym ponownie z przyczyn organizacyjnych nie będzie możliwości zapewnienia nauczycielowi pełnego wymiaru zajęć, dyrektor powinien powtórzyć procedurę uzyskiwania zgody nauczyciela na ograniczenie wymiaru zajęć.

Przykład

Układając projekt arkusza organizacyjnego szkoły, dyrektor nie miał możliwości zapewnienia nauczycielowi pełnego wymiaru zajęć. W związku z tym wystąpił do nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania o wyrażenie zgody na ograniczenie wymiaru zajęć. Nauczyciel wyraził zgodę, jednak w momencie rozpoczęcia zajęć okazało się, że w wyniku przeprowadzonego naboru powstał dodatkowy oddział i można nauczycielowi zapewnić pełny wymiar zajęć.

W takim wypadku dyrektor nie musi uzyskiwać zgody nauczyciela na pracę w pełnym wymiarze, gdyż jest to obowiązek wynikający z zatrudnienia na podstawie mianowania. Dyrektor powinien wówczas pisemnie powiadomić nauczyciela, że z uwagi na zmiany organizacyjne pojawiła się możliwość zapewnienia mu pełnego wymiaru zajęć i w związku z tym porozumienie w sprawie ograniczenia etatu utraciło swą moc.

Odprawa tylko przy rozwiązaniu stosunku pracy

Zgoda nauczyciela na ograniczenie wymiaru zajęć oznacza, że stosunek pracy istnieje nadal. Nie ma więc podstaw do wypłacania odprawy pieniężnej. Odprawa przysługuje nauczycielowi z tytułu rozwiązania stosunku pracy z powodu:

całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły albo

zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole albo
zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.

Jeżeli nauczyciel nie wyrazi zgody na ograniczenie wymiaru zajęć, dyrektor rozwiązuje z nim stosunek pracy. Wówczas nauczycielowi będzie przysługiwała odprawa, chyba że złoży wniosek o przeniesienie w stan nieczynny. W takim przypadku nauczyciel będzie otrzymywał wynagrodzenie zasadnicze przez 6 miesięcy stanu nieczynnego.

Wynagrodzenie proporcjonalne do wymiaru etatu

Jeśli nauczyciel wyrazi zgodę na ograniczenie etatu, w danym roku szkolnym świadczy pracę w niepełnym wymiarze zajęć i otrzymuje wynagrodzenie proporcjonalne do wymiaru zajęć. Jeżeli w trakcie ograniczenia etatu nauczyciel otrzyma wypowiedzenie stosunku pracy z przyczyn organizacyjnych, wówczas podstawą ustalenia odprawy lub wynagrodzenia w stanie nieczynnym jest wynagrodzenie zasadnicze, ustalone odpowiednio do posiadanego przez nauczyciela stopnia awansu zawodowego i posiadanych kwalifikacji. Uwzględnia się także wymiar zajęć obowiązkowych nauczyciela z miesiąca przypadającego bezpośrednio przed ograniczeniem etatu.

Uchwała Sądu Najwyższego z 11 września 1996 r., I PZP 22/96, OSNP 1997, nr 7, poz. 111.
Ustawa z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.).
Rozporządzenie ministra edukacji narodowej z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. nr 61, poz. 624 ze zm.).

Podstawa prawna:

Autor: Dariusz Dwojewski, prawnik, specjalista prawa pracy i prawa oświatowego